Modlitwa do św. Waleriana z Rzymu
Wszechmogący i miłosierny Boże obchodzimy dzień zwycięstwa Twojego męczennika Waleriana, któremu dałeś nieugiętą stałość w cierpieniach, otocz nas swoją opieką i wybaw od zasadzek nieprzyjaciół. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.
Święty Walerian z Rzymu – urodził się w 177 roku. Był poganinem nawróconym na chrześcijaństwo przez swoją ukochaną żonę – Cecylię, późniejszą świętą – patronkę muzyków. Za Jej namową Walerian rozpoczął duchową przemianę przyjmując chrzest od papieża św. Urbana I. Wkrótce nawrócił też swojego brata – Tyburcjusza, z którym wspólnie dokonywali wielu dzieł miłosierdzia. W roku 229 zostali przyłapani na zakazanym grzebaniu ciał chrześcijańskich męczenników. Kazano im złożyć ofiarę pogańskim bogom. Gdy odmówili, wyprowadzono ich poza Rzym, skatowano i ścięto mieczem.
W tradycji kościoła powszechnego oraz cerkwi prawosławnej – św. Walerian uznawany jest za patrona chroniącego od klęsk żywiołowych i sztormu. A zatem, Jego wstawiennictwa wzywają osoby poszukujące spokoju i wytchnienia. Od Jego imienia przyjęła się także potoczna nazwa popularnego leku ziołowego na uspokojenie – Waleriany. Zapewne ma to związek ze spokojem, jaki towarzyszył Walerianowi oczekującemu swej męczeńskiej śmierci, co uczyniło jego postać znamienną i niezmiernie ważną dla wszystkich prześladowanych chrześcijan.
W 1673 roku biskup poznański Stefan Wierzbowski – sprowadził z rzymskich katakumb św. Pryscylli do założonego przez siebie miasta Nowe Jeruzalem (ob. Góra Kalwaria) – tzw. duże relikwie ciała świętego Waleriana. Zlecił wykonanie z czarnego marmuru specjalnego sarkofagu, w którym je umieszczono, by następnie ogłosić, że odtąd św. Walerian będzie także patronem Ziemi Czerskiej obejmującej wówczas znaczną część południowego Mazowsza. Ciekawostką jest, że z podobnego kamienia wykonane były także elementy wyposażenia kościoła w Szadku – rodzinnym mieście Stefana Wierzbowskiego, ufundowane przez rodzinę Wierzbowskich.
Kult relikwii świętych szczególnie w XVII wieku, pełnił bardzo ważne funkcje religijne, moralne i społeczne. Wzmagał pobożność, propagował wzorce etyczne, dawał poczucie bezpieczeństwa za sprawą opieki patronów. Na Mazowsze, a szczególnie do nowej stolicy Polski – Warszawy, sprowadzano z Rzymu relikwie świętych męczenników, które w odpowiedniej oprawie były umieszczane w przygotowanych do tego celu kaplicach, ołtarzach, konfesjach – budowanych przez najwybitniejszych artystów i rzemieślników tamtych czasów.
W Nowym Jeruzalem A.D. 1673 – marmurowy sarkofag św. Waleriana umieszczony został w drewnianej kaplicy bocznej, znajdującej się po lewej stronie od głównego wejścia do kościoła p.w. Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny, przekazanego oo. bernardynom. Świątynia ta przetrwała do 1755 roku, kiedy to w tym samym miejscu, częściowo na fundamentach starej – rozpoczęto budowę nowej świątyni fundowanej przez Marszałka Wielkiego Koronnego – Franciszka Bielińskiego, według projektu Jakuba Fontany. Architekt utworzył na przedłużeniu prezbiterium, nieco poniżej jego poziomu, za ołtarzem głównym – kaplicę, w której umieszczony został sarkofag-relikwiarz św. Waleriana osadzony na profilowanym cokole, zwieńczony gałązkami palmy i laurowym wieńcem. Relikwiarz ten – był umieszczony w perspektywie ażurowej mensy ołtarza głównego, co sprawiało, iż go „z kościoła łatwo widzieć można było”. Ta wyjątkowo efektowna kompozycja ołtarza z relikwiarzem Waleriana – także nie przetrwała.Już w XVIII wieku stopniowo tracił znaczenie kult świętych relikwii. Wpływ myśli Oświecenia i racjonalistyczne niezrozumienie wobec idei konfesji, a także szeroka dostępność licznych, nie zawsze prawdziwych relikwii świętych spowodowało, że w XIX wieku traktowane one były często jako element ludowej dewocji i zaczynały znikać z wielu kościelnych wnętrz. Relikwiarz świętego Waleriana nie zniknął z kościoła w Górze Kalwarii.
Na początku XX wieku, po gruntownej przebudowie głównego ołtarza tutejszej fary – czarny sarkofag został umieszczony przy jednym z północnych ołtarzy bocznych kościoła, pod obrazem Świętej
Rodziny. Mimo, że nie jest to miejsce tak dobrze wyeksponowane jak dawnej, cieszy fakt, że w tym miejscu, ten oryginalny klejnot Kościoła i kultury chrześcijańskiej – przetrwał do czasów obecnych. Warto, aby jego symboliczne znaczenie jeszcze bardziej zaistniało w powszechnej świadomości, bowiem św. Walerian nie tylko jest wzorem głębokiej wiary ale także łączy nierozerwalnie naszą historię i tradycję z żywotami pierwszych chrześcijan i początkami kościoła powszechnego oraz starożytnym kręgiem kultury łacińskiej świata zachodniego, którego ten Kościół jest spadkobiercą.
Góra Kalwaria, dnia 14 kwietnia 2022 r.
Opracował: Marcin Niedziółka, z wykorzystaniem źródeł:
- Dzieło zbiorowe pod red. Ks. H. Wyczawskiego OFM, Klasztory bernardyńskie w Polsce Kalwaria Zebrzydowska. 1985;
- R. Mączyński, Warszawa jako centrum kultu relikwii świętych, Warszawa TONZ 1998;
- R. Mączyński, Centrum kultu relikwii, Warszawa TONZ 1998;
- Inne, powszechnie dostępne źródła internetowe.